या नेटवर्कद्वारे संस्थेने तळागाळातील १३ संस्थांना एकत्र आणले आणि त्यांच्या क्षमता वाढविण्यात आणि त्यांना पुढे जालन्यातील प्रत्येक गावात शासकीय योजनांशी जोडण्यासाठी पाठिंबा देऊन अल्पभूधारक शेतकर्यांच्या जीवनात बदल घडवून आणण्यासाठी सक्रिय भूमिका घेण्यासाठी मोठी भूमिका पार पाडली. औरंगाबाद जिल्हे.

या योजनेंतर्गत संस्थेने 130 गावांसोबत काम करणे आणि अल्पभूधारक शेतकऱ्यांसाठी उत्पादन खर्च कमी करणे, अल्पभूधारक शेतकऱ्यांचे दुष्काळात होणारे संभाव्य नुकसान, विविध उपाययोजनांद्वारे भूगर्भातील पाणी वाढवणे, ज्यामुळे उच्च उत्पादनावर परिणाम होतो आणि शेतकऱ्यांसाठी चांगले उत्पन्न मिळवणे हे साध्य केले आहे.

सर्वांसाठी चांगले जीवन जगण्यासाठी आरोग्य ही प्रमुख अट आहे. मराठवाड्यातील दुष्काळी भागातील दारिद्र्य लक्षात घेता अल्पभूधारक शेतकरी आणि जमीन कमी मजूर यांच्यासाठी जगणे आणि पोषणाअभावी जगणे हे मोठे आव्हान आहे; किरकोळ आजार मोठ्या आजारात बदलतो. भूमिहीन मजूर, अल्पभूधारक शेतकरी, स्त्रिया अनेकदा आरोग्याच्या समस्यांकडे दुर्लक्ष करतात आणि औषधांसाठी कोणताही अतिरिक्त खर्च टाळतात, अशा परिस्थितीत त्यांना मोठ्या आजाराला सामोरे जावे लागते आणि शेवटी जिल्हास्तरीय खाजगी रुग्णालयात उपचार करणे त्यांना परवडत नाही. संघटनेला अशी प्रकरणे आढळून आली आहेत ज्यात रोजंदारीवर काम करणाऱ्या मजुरांचे नुकसान टाळण्यासाठी वैद्यकीय उपचार करणे टाळले आहे आणि शेवटी त्यांना त्यांचा जीव द्यावा लागला आहे.

ज्ञानज्योतीने आपल्या अनोख्या रणनीतीसह आणि ग्रामीण भागात मोठ्या स्वयंसेवकांच्या नेटवर्कसह आरोग्य साक्षरता कार्यक्रम आयोजित करणे आणि महात्मा फुले जीवनदायी योजनेद्वारे आरोग्य सुविधांशी जोडणे साध्य केले आहे.

मराठवाड्यातील अवर्षणप्रवण भागात, उत्पादनाचा उच्च खर्च, सिंचन सुविधांचा अभाव आणि जलसंकट यांचा जीवनाच्या सर्व पैलूंवर परिणाम होतो. विशेषत: शेतकर्यांसाठी घरगुती खर्चाव्यतिरिक्त मोठ्या खर्चाचे व्यवस्थापन करणे हे एक मोठे आव्हान बनले आहे आणि बँकांकडून कर्ज सुविधा उपलब्ध नसल्यामुळे या परिस्थितीमुळे सावकारांच्या जाळ्यात अडकण्याचा मार्ग मोकळा झाला. स्त्रिया पुरुषांच्या तुलनेत घरखर्च चोखपणे सांभाळतात त्यामुळे भविष्यात होणारा त्रास टाळण्यासाठी पैसा व्यवस्थापन कौशल्ये अत्यावश्यक आणि आवश्यक बनतात. म्हणून संस्थेने आर्थिक साक्षरता कार्यक्रम सुरू केला आहे ज्यामध्ये भविष्यातील आव्हाने आणि आर्थिक संकट येण्याच्या संभाव्य धोक्यांशी लोकांची ओळख करून दिली जाते आणि शेतकर्यांना आत्महत्यांपासून संरक्षण मिळते.

या कार्यक्रमांतर्गत, संस्थेने 260 SHG गट तयार करण्याचे यशस्वीरित्या साध्य केले आहे आणि महिला उद्योजकता कार्यक्रम यशस्वीरित्या आयोजित केला आहे. यामध्ये चनेगाव, दाभाडी, खामखेडा, लोणगाव, चिखली या पाच गावातील 25 बचत गटांना 70 लाखांचे कर्ज देण्यात आले. या कार्यक्रमातून बहुतांश महिलांनी टेलरिंग, किराणा शॉप, शेळीपालन इत्यादी व्यवसाय सुरू केले.

130 ग्रामपंचायतींमध्ये 2000 शेतकर्यांना अत्यंत कमी व्याजदराने 10 कोटींचे शेत कर्ज मिळवून देण्यासाठी सरकारी बँकिंग प्रणालीशी जोडून संस्थेने अतिशय सक्रिय भूमिका बजावली ज्यामुळे त्यांना सावकारांपासून दूर जाण्यास मदत झाली.

उपजीविका निर्मिती कार्यक्रमांतर्गत, संस्थेचा नेहमीच असा विश्वास आहे की जोपर्यंत ग्रामीण भागात लोकांना रोजगाराची संधी दिली जात नाही तोपर्यंत तेथे मोठ्या प्रमाणावर स्थलांतर होते आणि शेवटी शहरी झोपडपट्ट्यांमध्ये हंगामी रोजगाराच्या संधीसाठी स्थलांतरित होणाऱ्या लोकांना दयनीय जीवन जगण्यास भाग पाडले जाते. . अशा स्थितीत पुणे आणि मुंबईसारख्या शहरांतील पुलांखालील असुरक्षित जीवनाचाही सामना मुलांना होतो.

महाराष्ट्र सरकारने मनरेगा सुरू केला असला तरी लोक रोजगाराच्या संधींच्या शोधासाठी स्थलांतर करत आहेत, अशी विविध कारणे आहेत जिथे लोक रोजगाराच्या संधींची मागणी करण्यात अपयशी ठरत आहेत. संस्थेने 130 ग्रामपंचायतींसोबत या समस्येचा अभ्यास केला आणि नवीन कुटुंबांना 1000 जॉब कार्ड प्रदान केले आणि 300 जॉब कार्डे दुरुस्त केली ज्यामुळे 130 गावांमध्ये त्यांच्या स्वतःच्या गावातील 30000 लोकांना रोजगार मिळण्यास परिणाम झाला.

विशेषत: जेव्हा लोक वेगाने प्लास्टिकचा वापर करू लागले आहेत तेव्हा शहरी तसेच ग्रामीण भागात कचरा व्यवस्थापन हे एक मोठे आव्हान बनले आहे. संस्थेचा विश्वास आहे की जर घरातील कचरा खेड्यांमध्ये पद्धतशीरपणे व्यवस्थापित केला गेला, तर शेतकऱ्यांनी पूर्वी वापरल्याप्रमाणे तो कचरा त्यांच्या शेतात कीटकनाशक म्हणून वापरणे आवश्यक आहे. संस्थेने 26 गावांमध्ये कचरा व्यवस्थापनाचे प्रशिक्षण कार्यक्रम राबविले आणि शेतकऱ्यांना केवळ 18 दिवसांत सेंद्रिय कीटकनाशके तयार करण्यास मदत केली. भोकरदन, बदनापूर, जालना ब्लॉकमध्ये हा कार्यक्रम घेण्यात आला.

जालना हा मराठवाड्यातील मागासलेला जिल्हा आहे. जालना हे प्रसिद्ध बियाणे राजधानी असले तरी त्याचा शेतकऱ्यांच्या आरोग्यावर कोणताही परिणाम होत नाही. अनेक कारणांमुळे विशेषतः आर्थिक संकटामुळे शेतकरी आत्महत्या करत असल्याच्या अनेक घटना आहेत. आर्थिक साक्षरता आणि क्रेडिट लिंकेजवर एकट्याने काम केल्याने उद्दिष्ट साध्य होणार नाही, त्यामुळे तळागाळातील अनेक समस्या, आव्हाने हाताळण्याची गरज आहे. विकास क्षेत्रात अनेक संस्था कार्यरत आहेत परंतु जालन्यात समस्या सोडवण्याऐवजी योग्य दिशेने विविध भागधारकांचे सर्व प्रयत्न एकत्रित करण्याची गरज आहे. त्यामुळे आरोग्य, शिक्षण, उपजीविका, सामाजिक सुरक्षा योजना, पर्यायी शेती हस्तक्षेप यावरील सर्व भागधारकांना लोक, विविध सरकारी विभाग, स्वयंसेवी संस्था आणि विकास अभ्यासकांसह एका व्यासपीठावर आणण्यासाठी ज्ञानज्योती एक मॉडेल आणण्यासाठी वचनबद्ध आहे. गरिबी, बेरोजगारी, हंगामी बेरोजगारी इ.

पत्ता :

दुसरा मजला सातकार कॉम्प्लेक्स नूतन वसंत अंबड रोड जालना येथे पोस्ट Tq. जि.जालना 431203

फोन :

+९१ ९४२१६४२४०३

ईमेल :

dnyanjyotigvm@gmail.com